Het Museum Dr. Guislain laat zich samen met verschillende partners een jaar lang inspireren door de Franse pedagoog Fernand Deligny (1913-1996), die ook filosoof, schrijver, filmmaker en kunstenaar was. Hij startte in 1967 een opvangnetwerk in de Cévennes in Zuid-Frankrijk voor kinderen met een complexe, vaak autistische problematiek. Experiment stond er centraal: zonder gebruik te maken van gesproken taal creëerde hij een kleine samenleving die in schril contrast stond met het instellingsleven. Therapeuten werden vervangen door ongeschoolde sociaal werkers, en isolatie in gebouwen door het samenleven in de natuur.

Deligny’s benadering van zorg, opvoeding, en sociaal werk vertrekt vanuit een fundamentele kritiek op de intentie om mensen te verbeteren en aan te passen. Die zorglogica werkt ook vandaag nog door, waarbij diagnostiek wordt ingezet om onaangepastheid weg te werken. Deligny’s benadering opent het perspectief om respect uit te drukken voor het enigmatische van elk individu. Zorgverleners, opvoeders en sociaal werkers zijn volgens Deligny ‘créateurs de circonstances’. Deligny nodigt hen uit om praktijken te ontwikkelen als ‘tentatives’: pogingen waarin individuen, ongeacht de mate waarin de dominante maatschappelijke norm hen beschouwt als ‘onaangepast’, tot initiatieven kunnen komen die ook relevant zijn voor anderen.

Tentoonstelling

Fernand Deligny creëerde een omgeving waarin taal plaats maakte voor visuele middelen zoals het tekenen van kaarten, fotografie en film. Deze werden gebruikt om de gebaren, de betekenisverlening, en de zwerftochten van de kinderen te leren begrijpen. Het werken met de kaarten, die hun ‘lignes d’erre’ vastleggen, vond plaats van 1969 tot 1979 en stelde Deligny in staat om de kinderen te ‘zien’ en te ‘herontdekken’. Circonstances toont een selectie van deze kaarten, maar ook foto’s en fragmenten uit de film Ce gamin, là.

Eric De Volder was niet alleen een Gentse theaterregisseur, maar ook een verzamelaar. Zijn stukken ontstonden na het vinden van een kattebelletje, een doodsprentje of briefwisseling. Deze kleine verhalen kregen een plek in zijn archief. Na de dood van De Volder in 2010 kreeg dit archief een plaats in de collectie van het Museum Dr. Guislain, waar het werd onderzocht en geregistreerd. In Eric De Volder. Archief wordt het volledige archief getoond in een installatie die uitnodigt om te ontdekken, maar tegelijkertijd ook vanalles verbergt. Een wandeling van kast tot kast, van stapel tot stapel, waarbij het kleinste object het grootste verhaal vertelt.

Veel collage kunstenaars maken gebruik van waardeloze materialen als bronmateriaal. Recycleren weggegooide of in onbruik geraakte dragers tot nieuwe werken. Helemaal in de lijn van wat Jaap Kruithof schrijft : "Men moet bewaren, niet om het oude te verheerlijken, maar omdat we moeten hergebruiken in plaats van weggooien." zijn collage kunstenaars vaak verzamelaars, zoekend naar dingen die voor hen waarde hebben, en mogelijk voor niemand anders.

Naar analogie met de vindplaatsen die aan de basis liggen van de verzameling van Kruithof werden ‘de dingen’ op zondag 6 september uitgestald zoals koopwaar op een rommelmarkt, en nodigden we 12 boeiende hedendaagse kunstenaars uit om te komen snuisteren, met één opdracht in het achterhoofd: selecteer één of meerdere voorwerpen, ga er mee aan de slag, herinterpreer ze, en verwerk deze in alle vrijheid. De eerste resultaten hiervan zullen vrij te bezichtigen zijn in de gaanderijen rond de binnenplaats van het Museum Dr. Guislain.

Met werk van: 

Bram Antheunis
David Boon
Brunhilde Borms
Anna Burvenich
Isabelle Cordemans
Johannes Elebaut
Sander Jacobs
Wim Nival
Jelle Van den Heede
Thijs Van der Linden
Eva Vermeiren
Jesse Willems

De collectie PsycArt, die dit jaar in langdurige bruikleen werd gegeven aan het museum, werd sinds 1998 aangekocht door de farmaceutische firma Lundbeck. Naast het opbouwen van een collectie, waardoor kunstateliers in psychiatrische instellingen of dagcentra en ook de kunstenaars zelf werden gesteund, boden ze ook de mogelijkheid aan om tentoonstellingen te organiseren buiten de muren van het ziekenhuis of de instelling. Sinds 2011 coördineerde ze ook artistieke projecten voor instellingen in de sector van de geestelijke gezondheidszorg. Vanaf het begin stond bij de selectie en aankoop de artistieke kwaliteit centraal. PsycArt wil niet de patiënt, maar de kunstenaar tonen. Zo krijgt de patiënt een ander statuut, al is het maar tijdelijk. De collectie bevat werken uit zeer uiteenlopende ateliers. Zo werd er werk aangekocht van ateliers waarmee ook het Museum Dr. Guislain in het verleden heeft samengewerkt en die bekende namen zijn in het veld, zoals La Pommeraie in Ellignies-Sainte-Anne, Kaos vzw in Elsene, Kunsthuis Yellow Art in Geel of La ‘S’ Grand Atelier in Vielsalm. Maar er zitten ook heel wat ontdekkingen bij.

Het werk van Gaston Wuestenbergs vertrekt vanuit een onvoorwaardelijke liefde voor de natuur. Zijn kunstenaarsboeken zijn een verzameling van observaties, maar ook een commentaar op de wijze waarop we vandaag met de natuur omgaan. Hij beschrijft en verbeeldt voorwerpen die hij vindt en creëert zo een universum waarin alles onderling in verbinding staat. Zo is ook het werk niet los te koppelen van de kunstenaar zelf.

Het is een tentoonstelling die inzage geeft in een onderzoeksproces met mensen die anders communiceren.

Wie is er aan het woord? Welke stem is belangrijk? Welk verhaal wordt gehoord?

Sommige stemmen en verhalen worden sneller gehoord en dat bepaald onmiddellijk wie en wat er toe doet. Wie het onderwerp van verhaal mag zijn, is dan ook een politieke kwestie.

Mensen die moeilijk, anders of zelfs niet spreken worden vaak gezien in termen van tekortkomingen. Er wordt gauw uitgegaan van de gedachte dat ze niets te vertellen hebben. Ze krijgen zelden kans om in dialoog te gaan, om bezorgdheden en verlangens te uiten. Kortom, hun verhalen zijn niet enkel letterlijk ongehoord, maar hun manier van communiceren wordt beschouwd als anders, afwijkend, als niet zoals het hoort. 

Hoe kunnen we meer expressievormen begrijpen en genereren? Kunnen we af en toe voorbij het louter gesproken woord en zijn vanzelfsprekende betekenissen gaan? Wat gebeurt er als we inzetten op interacties en ontmoetingen?

Deze tentoonstelling neemt de toeschouwer mee in een onderzoekstraject met mensen voor wie communiceren niet altijd vanzelfsprekend is. Er zullen vragen worden uitgediept rond communicatie, stem en gehoord worden, zonder ze sluitend te beantwoorden. Het proces van het onderzoek staat centraal: de zoektocht naar manieren om situaties te creëren waarin ongehoorde verhalen kunnen onstaan en gehoord worden.

Naast inzage in het onderzoeksproces  van Leni Van Goidsenhoven, is er ook werk te zien van volgende kunstenaars:

Sonja Jokiniemi, Ann Hamilton, Leen Van Tichelen, Gert De Munter, Karel Verhoeven, Mariske Broeckmeyer, Katrien Vermeire, Marieke Vandecasteele, Davien Dierckx